Pisanka wielkanocna

Ogólnie rzecz biorąc, pisanka to nazwa ogólna i dotyczy jajka (zwykle kurzego, rzadziej kaczego czy gęsiego), które jest ozdobione różnymi technikami.

Najstarsze pisanki w Polsce pochodzą z końca X wieku. Odnaleziono je podczas wykopalisk archeologicznych w pozostałościach grodu na Opolszczyźnie oraz w okolicach Wrocławia. Wzory rysowano wówczas roztopionym woskiem i wkładano je do gotowanych łupin cebuli lub ochry, które barwiły jajka na brunatno-czerwono.

Jest wiele legend o pisankach. Jednak z nich mówi o tym, że gdy Maria Magdalena opłakiwała Chrystusa przy pustym grobie, ukazał jej się anioł i rzekł: „Nie płacz Mario, Chrystus zmartwychwstał!”. Uradowana pobiegła do domu i ujrzała, że wszystkie jajka zmieniły kolor na czerwony. Kolorowe jajka rozdawała apostołom głosząc nowinę o zmartwychwstaniu, a w ich rękach z jajek zaczęły wykluwać się w ptaki, na znak, że śmierć Chrystusa stała się początkiem życia wiecznego.

Inna legenda opowiada o tym, że biedak, który szedł z koszykiem jajek na sprzedaż spotkał Chrystusa prowadzonego na mękę. Pomógł Jezusowi dźwigać krzyż i gdy wrócił po koszyk, zobaczył, że jajka zmieniły się w piękne i barwne pisanki.

Pisanki na Wielkanoc

Zanim nastała Wielka Sobota, pisanki musiałby być już gotowe. Dawniej zdobieniem jaj zajmowały się wyłącznie kobiety. Gotowały przeróżne wywary z roślin, żeby uzyskać oczekiwany kolor skorupki jaja. Mężczyźni wówczas mieli zakaz wchodzenia do izby, a gdy się tak zdarzyło – odczyniano urok, który mógł być rzucony na pisanki.

Naturalne barwienie jajek

Zanim przystąpimy do zdobienia jajek możemy najpierw je zabarwić. Poniżej prezentujemy w czym ugotować jajka, żeby uzyskać odpowiedni kolor:

• żółty – kora dzikiej jabłoni lub kwiat nagietka
• brązowy – łupiny cebuli
• brunatny – bazylia
• niebieski – płatki kwiatu bławatka
• fioletowy – listki kwiatu ciemnej malwy
• zielony – kotki osiki z ałunem, listki jemioły lub pędy młodego żyta
• pomarańczowy – krokus
• czarny – kora dębu lub olchy, młode liście klonu czarnego lub łupiny orzecha włoskiego
• czerwony – odwar z robaczków zwanych czerwcem
• różowy – sok z buraka

Rodzaje pisanek

Można wymienią kilka rodzajów pisanek – głównie nazwy biorą sie z tego jaką techniką są wytwarzane:

• Pisanki – powstają poprzez narysowanie (kiedyś pisanie) na skorupce roztopionym woskiem. Następnie zanurzano jajka w barwnikach. Do pisania używano wszystkiego co się miało pod ręką i było to na tyle cienkie, żeby można było narysować jakiś wzór – były to szpilki, igły, szydełka, koziki, słonki czy niewielkie drewienka. W okolicach Białegostoku wykonywano pisanki bez używania narzędzi. Nakrapiano wówczas wzory na skorupki.
• Drapanki – jak sama nazwa wskazuje wydrapywane są ostrym narzędziem wzory na zewnętrznej (często barwionej) warstwie jajka, technika ta spotykana jest głównie w Polsce i Austrii.
• Kraszanki – znane są również jako malowanki czy byczki, a powstają poprzez gotowanie jajek w specjalnie przygotowanym wywarze. Owy wywar dawniej przygotowywano wyłącznie z naturalnych składników. W zależności czego użyliśmy, taki kolor otrzymaliśmy.
• Oklejanki lub naklejanki – jajka ozdabiano sitowiem, skrawkami kolorowego papieru, kawałkami tkanin, nici czy wełnianej włóczki.
• Nalepianki – najbardziej popularne w okolicach Łowicza oraz dawnego województwa krakowskiego. Na skorupki naklejano różnobarwne wycinanki z papieru.
• Ażurki lub pisanki ażurowe – w wydmuszkach jajek tworzone są otwory małymi wiertłami, mini szlifierkami czy narzędziami używanymi w dentystyce. Później wydmuszki są malowane farbą – najczęściej akrylową.

Zdarzało się, że pisanki tworzone były z ciasta, i tak wypiekano, a później przyozdabiano lukrem w okolicach Koźla (Śląsk Opolski).